PERISTIWA 13 MEI 1969 MERUPAKAN IMPLEMENTASI KEGAGALAN HUBUNGAN ETNIK DI MALAYSIA. BINCANGKAN.

1.1 PENGENALAN

Esei ini akan mendalami peristiwa 13 Mei 1969 dengan menggunakan perspektif hubungan etnik bagi membuktikan hujah bahawa peristiwa ini merupakan implikasi daripada kegagalan hubungan etnik di Malaysia. Bahagian latar belakang peristiwa ini akan memperihalkan peristiwa ini dengan menyatakan perincian tempat peristiwa, tindakan-tindakan sebelum, semasa dan selepas rusuhan oleh perusuh, pihak keselamatan dan kerajaan. Kemudiannya, akibat-akibat daripada peristiwa tersebut terhadap demokrasi di Malaysia, kepimpinan dan dasar awam. Bahagian seterusnya akan menjelaskan latar belakang masyarakat majmuk berdasarkan Teori Masyarakat Majmuk oleh J.S. Furnivall didokong konsep etnik oleh Shibutani dan Kwan. Penjelasan berkenaan tiga etnik terbesar di Malaysia iaitu Melayu, Cina dan India akan dihubungkait dengan andaian-andaian dalam Teori Masyarakat Majmuk. Bahagian faktor-faktor pencetus peristiwa ini pula akan menjelaskan tiga faktor utama yang berkait rapat dengan perspektif hubungan etnik. Faktor-faktor tersebut ialah ketidakseimbangan ekonomi dalam masyarakat, kempen dan sambutan kemenangan dalam Pilihan Raya Umum 1969 (PRU 1969) dan kecemburuan sosial antara orang Melayu dan orang bukan Melayu. Seterusnya, esei ini akan menganalisa peristiwa ini berdasarkan perspektif sejarah dan kepimpinan. Perspektif sejarah akan menganalisa pengalaman sejarah masyarakat majmuk sebelum Merdeka. Maka, pengalaman sejarah ini akan dihubungkaitkan dengan pengeruhan hubungan etnik terutamanya etnik Melayu dan etnik Cina. Perspektif kepimpinan pula menganalisa peranan Perdana Menteri Malaysia, Tunku Abdul Rahman dalam merencanakan pengurusan negara yang mana Teori Liberalisme Ekonomi telah mengakibatkan ketidakseimbangan ekonomi. Akhirnya, esei ini akan merumuskan keseluruhan bahagian esei dan menyimpulkan peristiwa 13 Mei 1969 sebagai rusuhan etnik yang berlaku akibat daripada kegagalan hubungan etnik di Malaysia.

2.1 LATAR BELAKANG PERISTIWA 13 MEI 1969

Peristiwa rusuhan etnik ini merupakan implementasi daripada kegagalan hubungan etnik di Malaysia. Walau bagaimanapun, peristiwa ini bukanlah satu-satunya peristiwa pergaduhan antara etnik yang berlaku di negara ini. Beberapa pergaduhan antara kaum telah direkodkan sejak selepas Perang Dunia Kedua iaitu di Batu Pahat (1945/6), Batu Kikir (1946), Pulau Pinang (Januari 1958), Pangkor (Mei 1959), Bukit Mertajam (1967), Kampung Rawa, Pulau Pinang (1998) dam Kampung Medan, Selangor (2001) (Syed Husin Ali 2008: 171). Peristiwa 13 Mei 1969 ini mempunyai signifikannya terhadap negara ini kerana ia menjadi titik tolak kepada perubahan dasar dan kepimpinan di Malaysia selepasnya. Bahagian ini bertujuan untuk melihat beberapa aspek penting peristiwa ini iaitu lokasi kejadian, perarakan kemenangan dan perarakan balas serta kesannya terhadap negara Malaysia.

2.2 Kampung Baharu dan Peristiwa 13 Mei 1969

Rusuhan ini bermula di rumah Menteri Besar Selangor, Datuk Harun Idris di Jalan Raja Muda, Kampung Baharu, Kuala Lumpur ketika orang Melayu bersiap sedia untuk perarakan balas terhadap perarakan kemenangan pilihan raya oleh orang Cina pada hari sebelumnya. Perarakan balas ini berpusat di Kampung Baharu yang merupakan petempatan orang Melayu tertua dan kawasan simpanan Melayu paling lama di Kuala Lumpur. Lokasinya terletak dalam lingkungan Jalan Raja Muda Musa di sebelah utara, Jalan Tuanku Abdul Rahman di sebelah barat, Jalan Dang Wangi (ketika itu Jalan Campbell) di sebelah selatan dan Sungai Klang di sebelah timur. Ia wujud di bawah peruntukan Undang-undang Tanah Seksyen 6 (1877) dan diisytiharkan sebagai kawasan simpanan orang Melayu pada tahun 1900 (Abdul Rahman 2011: 19).

2.3 Perarakan Kemenangan Orang Cina dan Perarakan Balas Orang Melayu

Peristiwa ini berlaku tiga hari selepas PRU 1969 yang diadakan pada 10 Mei 1969. Ia tercetus dalam lingkungan pukul 6.00 petang iaitu kira-kira 60 jam selepas keputusan terakhir pilihan raya negeri Selangor diumumkan (Goh 1971:18). Pada 12 Mei 1969, setelah perarakan kemenangan oleh orang Cina dari parti Gerakan dan Democratic Action Party (DAP) dari pukul 5.30 petang hingga 8.00 malam selesai, sebahagian besar penyokong parti tersebut telah mengadakan perarakan haram yang memprovokasi orang Melayu terutama di kawasan Kampung Baharu. Maka, Encik Ahmad Razali iaitu Setiausaha Politik kepada Menteri Besar Selangor telah merancang perarakan balas pada keesokan harinya iaitu pada pukul 6.00 petang. Dalam perarakan balas tersebut, orang Melayu membawa senjata seperti parang, keris dan buluh runcing atas alasan keselamatan diri kerana mereka akan melalui kawasan yang padat dengan orang Cina. Ketika itu, 200 hingga 300 orang Melayu keluar dari halaman rumah Menteri Besar Selangor menuju ke Jalan Tuanku Abdul Rahman. Perkelahian mula tercetus di Setapak dan merebak ke Jalan Tuanku Abdul Rahman di hadapan Pawagam Odeon. Perkelahian turut berlaku di Kampung Baharu, Pudu dan Kampung Pandan. Ia mengakibatkan kecederaan dan kematian. Perbuatan merosak dan membakar kenderaan serta bangunan turut berlaku. Pihak polis yang tidak dapat mengawal keadaan telah meminta bantuan daripada pasukan ketenteraan. Operasi yang melibatkan 3600 orang polis dan 2000 orang tentera ini berjaya menyelamatkan hampir 3000 keluarga Cina dan meredakan ketegangan.

2.4 Peristiwa 13 Mei 1969 dan Akibat-akibatnya

Akibat daripada peristiwa ini, seluruh negara telah menjadi lumpuh. Yang di-Pertuan Agong telah mengisytiharkan darurat pada 14 Mei 1969. Selaras dengan itu, perlembagaan dan Parlimen telah digantung. Selain itu, pilihan raya di Malaysia Timur iaitu di negeri Sabah dan Sarawak telah ditangguhkan (Abdul Rahman 2011: 87-91). Urusan pentadbiran negara telah diambil alih oleh Majlis Gerakan Negara (MAGERAN) dengan dipengerusikan Timbalan perdana Menteri, Tun Abdul Razak dari tarikh perisytiharan darurat sehingga tahun 1971. Selaras dengan kajian yang dijalankan oleh MAGERAN bagi menilai faktor-faktor yang mengakibatkan peristiwa tersebut, beberapa perubahan telah direncanakan iaitu pembentukan Dasar Ekonomi Baru (DEB) yang bertujuan menghapuskan kemiskinan tanpa mengira kaum dan menyusun semula masyarakat Malaysia. Selainnya, ideologi rasmi Malaysia iaitu Rukun Negara turut dibentuk untuk menjamin keamanan dan perpaduan.

3.1 MASYARAKAT MAJMUK DI MALAYSIA: PERSPEKTIF TEORI MASYARAKAT MAJMUK

Bahagian ini bertujuan untuk memahami latar belakang masyarakat majmuk di Malaysia yang terdiri daripada tiga etnik utama iaitu Melayu, Cina dan India. Bagi tujuan tersebut, Teori Masyarakat Majmuk oleh J.S. Furnivall dan didokong oleh pendefinisian etnik oleh Shibutani dan Kwan akan digunakan.

3.2 Teori Masyarakat Majmuk

Teori ini adalah berdasarkan kajian J.S. Furnivall terhadap masyarakat majmuk di Burma (Myanmar) dan Netherland India (Indonesia) (Syed Husin 2008: 160). Menurut Furnivall (1948), dipetik dalam Syed Husin (2008), masyarakat majmuk ialah sebuah komuniti yang hidup dalam bahagian yang berasingan, sebelah-menyebelah tetapi terpisah dalam satu unit politik yang sama. Tambah beliau, terpisahnya mereka ini adalah kerana wujudnya perbezaan daripada segi agama, budaya, bahasa, idea dan cara tersendiri. Malahan, dalam ruang lingkup ekonomi wujud pembahagian tenaga buruh mengikut garis perkauman. Furnivall menggunakan istilah kaum dalam kajiannya tetapi dalam konteks Malaysia, pemakaian istilah etnik adalah lebih sesuai.

Tambahannya, Shibutani dan Kwan (1965) dalam buku berjudul Ethnic Stratification merujuk istilah etnik sebagai sekumpulan orang yang beranggapan bahawa mereka adalah daripada keturunan yang sama dan anggapan itu turut diiktiraf oleh orang yang berada di luar kumpulan mereka. Sama ada anggapan itu benar atau salah tidak menjadi persoalan. Mereka disatukan oleh ikatan perasaan atau emotional bonds dan menitikberatkan pemeliharaan kumpulannya. Mereka bertutur dalam bahasa yang sama dan berkongsi warisan budaya (Syed Husin 2008: 160).

Oleh itu, Teori Masyarakat Majmuk ini akan digunakan sebagai panduan dalam tiga bahagian berasingan dalam esei ini. Pertama, bagi memahami latar belakang masyarakat majmuk di Malaysia. Kedua, bagi menghuraikan faktor-faktor yang mencetuskan peristiwa 13 Mei 1969. Ketiga, bagi menganalisa peristiwa 13 Mei 1969.

3.3 Latar Belakang Masyarakat Majmuk di Malaysia

Dalam bahagian ini, latar belakang masyarakat majmuk hanya ditumpukan kepada tiga etnik terbesar iaitu Melayu, Cina dan India. Ciri-ciri utama seperti agama, fungsi ekonomi, petempatan dan pendidikan melambangkan kehidupan terpisah-pisah dalam masyarakat di Malaysia sebagaimana yang digambarkan dalam Teori Masyarakat Majmuk. Segregasi dalam kalangan masyarakat majmuk juga mengurangkan kadar komunikasi antara etnik di Malaysia seterusnya membantutkan proses integrasi antara etnik. Dalam keadaan sebegini perpaduan etnik berada dalam keadaan yang rapuh. Perpaduan antara etnik dapat diibaratkan seperti minyak dengan air.

3.3.1 Etnik Melayu

Etnik Melayu merupakan etnik paling utama daripada segi populasi tetapi paling miskin dalam bidang sosioekonomi. Mereka menguasai politik tetapi tidak ekonomi. Maka, kuasa politik begitu penting bagi mereka untuk meneruskan keberadaan di tanah air sendiri (Jamaie 2002: 51-52). Orang Melayu lazimnya menetap di kampung-kampung terpencil dan terpinggir daripada pembangunan (Jamaie 2003: 23) dan kawasan pesisiran pantai. Orang Melayu terlibat dalam pekerjaan seperti petani, nelayan dan pekebun kecil (Mohd Ali dan Jamaie 2005: 106).

Selain itu, masyarakat Melayu juga mempunyai tradisi yang kuat dalam pendidikan agama dan aktiviti pertanian. Sikap ini mendorong sesetengah daripada mereka untuk tidak menghantar anak-anak ke sekolah berpendidikan sekular kerana ia akan mengurangkan tenaga dalam bidang pertanian selain takut kepada aktiviti mubaligh Kristian di sekolah berpendidikan sekular tersebut (Mohd Ali 2006: 23). Pendidikan orang Melayu banyak dipengaruhi sekolah pondok yang menyediakan kuliah agama, pendidikan vernakular di sekolah-sekolah Melayu. Selain itu, terdapat orang Melayu yang berpendidikan Inggeris daripada sekolah-sekolah elit seperti Penang Free School di Pulau Pinang dan Kolej Melayu Kuala Kangsar di Perak.

Sistem sosial masyarakat Melayu mempunyai kekuatan hubungan antara pemerintah dan yang diperintah. Ia boleh dilihat melalui strata sosial dalam masyarakat yang terdiri daripada raja, anak-anak raja, golongan bangsawan atau aristokrat sehingga ke unit politik Melayu paling kecil iaitu kampung. Unit politik terkecil ini diketuai penghulu atau ketua kampung, kemudiannya rakyat biasa dan seterusnya hamba. Sistem feudal tradisional ini menjadi lebih birokratik dengan adanya pendidikan sekular Inggeris dan perkhidmatan awam iaitu Malay Administrative Service (MAS) dan Malayan Civil Service (MCS). Pemilihan ke jawatan dalam pentadbiran tidak lagi berdasarkan warisan sebaliknya merit iaitu kemampuan diri seseorang. Penglibatan dalam perkhidmatan awam ini telah melahirkan golongan kelas menengah Melayu. Selepas kemerdekaan, jumlahnya bertambah hasil bantuan kerajaan. Jelasnya, golongan kelas menengah tinggi mempunyai kuasa politik maka ia menjadikan orang Melayu semakin kuat penguasaan politiknya (Yap 1989: 83). Ciri lain yang harus diperhatikan ialah kewujudan parti politik yang keahliannya berteraskan satu-satu etnik. Bagi orang Melayu, parti United Malays National Organisation (UMNO) dan Parti Islam SeMalaysia (PAS) boleh dianggap sebagai parti yang mewakili kepentingan mereka.

3.3.2 Etnik Cina

Etnik Cina merupakan golongan imigran. Mereka masuk ke Tanah Melayu secara persendirian atau berkumpulan melalui Sistem Kontrak iaitu ketika zaman kolonial British. Realitinya, etnik ini telah wujud seawal zaman Kesultanan Melayu Melaka sebagai pedagang. Pertambahan populasi orang Cina melalui tiga peringkat iaitu pada awal abad ke- 18, pertengahan abad ke- 19 dan sejak pentadbiran British bermula dari tahun 1911. Kebanyakan orang Cina menetap di kawasan bandar dan kawasan perlombongan seperti di Pulau Pinang, Ipoh, Kuala Lumpur dan Seremban. Mereka mempunyai fungsi ekonomi yang berbeza mengikut suku-suku dalam etnik Cina. Contohnya, suku Hokkien bekerja sebagai pedagang di pelabuhan seperti Pulau Pinang, Melaka, Singapura dan Teluk Anson. Suku Hakka pula bekerja di lombong-lombong, Suku Teochew dalam aktiviti pertanian ladang gambir, lada dan tebu di Johor dan Seberang Perai serta perikanan di kawasan pantai negeri Perak. Suku Hailam menjadi orang gaji di rumah orang Barat dan buruh di ladang getah.

Pendidikan orang Cina berkembang mengikut tradisi dan pembelajaran sebagaimana di negara ibunda mereka melalui sistem pendidikan vernakular (Mohd Ali Kamaruddin 2006: 29). Sukatan pelajaran dari negara China memperkuat taat setia mereka terhadap negara asal berbanding kepada Tanah Melayu. Misalannya, pada awal 1920-an suku Hailam di negara China memperjuangkan pembebasan Pulau Hainan daripada cengkaman militer. Hal ini telah menentukan sikap politik suku Hailam di Tanah Melayu. Hanya orang Cina Peranakan yang hampir tidak terpengaruh dengan perkembangan di China. Dalam pada masa yang sama, terdapat orang Cina yang berpendidikan Inggeris. Mereka yang lahir dari sistem pendidikan Inggeris inilah yang lantang mempersoalkan dasar-dasar British yang pro orang Melayu. Misalannya, Tan Cheng Lock menuntut kewujudan bangsa Malaya yang mengiktiraf pemastautin Cina di Tanah Melayu untuk diberi hak sama rata (Abdul Rahman 2011: 8).

Sistem sosial masyarakat Cina pula dipengaruhi kewujudan persatuan bagi setiap wilayah asal dan persatuan mengikut surname group. Kewujudan kongsi gelap turut penting untuk diperhatikan. Contohnya, terdapat kumpulan Ghi Hin, Hai San, Ghi Hock dan Sung Pak Kun (Khoo 1971: 15-23). Politik kepartian bagi orang Cina turut dipengaruhi keahlian berdasarkan etnik. Parti politik seperti Malayan Chinese Association (MCA), Gerakan, DAP dan Buruh didominasi orang-orang Cina baik dari segi kepimpinan dan penyokongnya.

3.3.3 Etnik India

Kedatangan etnik India ke Tanah Melayu dibahagikan kepada tiga peringkat iaitu awal Masihi, tahun 1920-an dan tahun 1910. Mereka masuk ke Tanah Melayu melalui Sistem Kangani untuk memenuhi kepentingan ekonomi kolonial British ketika itu. Petempatan mereka adalah di ladang-ladang getah dan tinggal berselerak di petempatan Melayu dan Cina (Ho 2004: 132). Maka, fungsi ekonomi mereka adalah untuk keperluan tenaga buruh di ladang getah seperti Kedah, Perak, Selangor dan Negeri Sembilan. Terdapat juga orang India yang terlibat dalam aktiviti perniagaan seperti kedai buku, runcit dan kain yang mana sebahagian besarnya di Pulau Pinang. Sistem pendidikan etnik India adalah sama seperti etnik Cina iaitu melalui pendidikan vernakular dan Inggeris. Pendidikan vernakular etnik India menggunakan bahasa Tamil. Ia turut berkembang mengikut tradisi dan pembelajaran seperti di negara ibunda (Mohd Ali 2006: 29). Sekolah-sekolah didirikan di kawasan ladang getah untuk memudahkan proses pembelajaran. Selainnya, pendidikan Inggeris dalam kalangan etnik ini telah melahirkan segolongan profesional dalam bidang ikhtisas khususnya peguam.

Umumnya, orang India tidak bersifat homogenous. Terdapat beberapa aspek yang memisahkan mereka. Aspek-aspek tersebut ialah tempat asal yang mana kebanyakan mereka berasal dari India Selatan, aspek bahasa, aspek kasta seperti Natukottai Chetty, Maruthuvar dan Adhi Dravidar serta aspek agama kerana etnik India menganut pelbagai agama iaitu Hindu, Sikh, Islam dan Kristian. Orang India realitinya hidup terpencil daripada etnik-etnik besar lain khususnya Melayu dan Cina (Khoo 1971: 18). Parti politik bagi etnik India turut memperlihatkan dominasi satu etnik sahaja iaitu parti Malayan Indian Congress (MIC) dan People Progressive Party (PPP).

4.1 FAKTOR-FAKTOR PENCETUS PERISTIWA 13 MEI 1969

Bahagian ini ia akan menghuraikan tiga faktor pencetus iaitu ketidakseimbangan ekonomi, pilihan raya dan kecemburuan sosial. Ketiga-tiga faktor ini mempunyai kaitan rapat dengan perspektif yang diambil dalam esei ini iaitu perspektif hubungan etnik.

4.2 Faktor Ketidakseimbangan Ekonomi

Ketidakseimbangan ekonomi wujud dalam masyarakat mengikut faham garisan etnik. Orang Melayu terpinggir dan miskin dalam ekonomi bercorak sara diri tanpa sebarang pembelaan melalui dasar afirmatif daripada kerajaan. Ia mengakibatkan rasa tidak puas hati terhadap orang bukan Melayu yang ternyata lebih terkehadapan dalam bidang perniagaan bercorak kapitalisme. Ciri-ciri dualisme ekonomi ini wujud akibat daripada dasar-dasar ekonomi kolonial dan mengesankan ekonomi masyarakat Malaysia pasca Merdeka.

4.2.1 Faham Ekonomi dan Pembahagian Kuasa di Malaysia

Menurut Jomo (1988), ketidakseimbangan ekonomi dalam masyarakat adalah tepat untuk digambarkan mengikut garisan kelas berbanding etnik. Namun, faham ekonomi ketika itu adalah mengikut garis etnik. Orang Melayu sering dikaitkan dengan kemiskinan dan kemelaratan hidup manakala orang Cina ialah golongan yang kaya dan serba maju. Dalam Teori Marxisme, orang Melayu sesuai dirujuk sebagai kelas proletariat yang ditindas manakala orang Cina ialah kelas borjuis yang memiliki modal dan sering memeras golongan proletariat.

Namun, faham sebegini hanya stereotaip kerana dalam satu-satu etnik itu sendiri wujud golongan miskin dan kaya. Maka, ia membuktikan faham ekonomi mengikut garisan etnik adalah salah. Bukan semua orang Cina kaya kerana sebahagian besar modal merupakan milik orang asing. Dalam hal politik pula, orang Melayu tidak berkuasa untuk membuat keputusan sepenuhnya kerana modal ekonomi mempunyai pengaruh besar dalam pembuatan keputusan politik (Jomo 1988: 284). Oleh itu, wujud faham yang salah berkenaan pembahagian kuasa politik dan ekonomi iaitu ‘kuasa politik di tangan orang Melayu manakala kuasa ekonomi di tangan orang Cina’ (Jomo 1988: 283).

4.2.2 Perangkaan Ketidakseimbangan Ekonomi

Modal Syer Sektor Syarikat Berhad di Semenanjung Malaysia (1969)
Kumpulan Syer	Jumlah Syer (%)
Melayu	1.5
Cina	22.8
India	0.9
Cawangan asing yang diperbadankan	29.7
Bukan pemastautin	26.4
Syarikat asing di Malaysia	6.0
Individu lain dan syarikat yang dikawal orang tempatan	10.1
Syarikat nomini	2.1
Kerajaan pusat dan negeri	0.5

Jadual 1: Modal Syer Sektor Syarikat Berhad di Semenanjung Malaysia (1969)

Koefisien Gini bagi Melayu dan Cina
	1957/58	1970
Melayu	0.361	0.451
Cina	0.383	0.449

Jadual 2: Koefisien Gini bagi Melayu dan Cina

Berdasarkan Jadual 1, jelas bahawa wujud ketidakseimbangan ekonomi antara orang Melayu dan orang bukan Melayu. Orang Melayu hanya memiliki 1.5 peratus syer penuh dalam syarikat berhad di Semenanjung Malaysia berbanding orang Cina iaitu sebanyak 22.8 peratus. Jadual 1 ini juga membuktikan bahawa sejumlah besar syer dimiliki oleh pemodal-pemodal asing dan bukannya orang bukan Melayu sebagaimana faham ekonomi masyarakat Malaysia. Cawangan asing yang diperbadankan, bukan pemastautin dan syarikat asing memiliki sebahagian besar syer iaitu 29.7 peratus, 26.4 peratus dan 6.0 peratus masing-masing.

Jadual 2 pula menunjukkan koefisien gini bagi orang Melayu dan orang bukan Melayu. Koefisien gini merupakan satu kaedah pengiraan jurang pendapatan dalam satu keadaan ketidaksamaan pendapatan. Koefisien gini bagi orang Melayu dan bukan Melayu pada tahun 1957/1958 menunjukkan terdapatnya jurang pendapatan antara kelas dalam satu-satu etnik. Jumlah nisbah koefisien gini bagi orang Melayu ialah 0.361 manakala orang Cina sebanyak 0.383. Angka ini bermaksud terdapatnya jurang pendapatan antara kelas dalam satu-satu etnik. Namun, jurang dalam satu-satu etnik tersebut adalah setara antara orang Melayu dan orang bukan Melayu. Jurang pendapatan ini didapati bertambah pada tahun 1970 dengan orang Melayu sebanyak 0.451 manakala orang Cina sebanyak 0.449. Maka, nisbah koefisien gini ini membuktikan ketidakseimbangan ekonomi adalah lebih sesuai mengikut garisan kelas berbanding etnik. Walau bagaimanapun, faham ekonomi mengikut garisan etnik begitu menebal menyebabkan persepsi ekonomi mengikut garisan etnik tidak dapat dielakkan.

4.2.3 Kemiskinan Orang Melayu dan Usaha Pembasmiannya

Menurut Jomo (1988), ketiadaan golongan kapitalis Melayu telah gagal menyediakan kesetaraan kuasa ekonomi antara orang Melayu dan orang bukan Melayu. Pada era penjajahan British, mereka yang berpotensi untuk membentuk golongan kapitalis Melayu telah diserap ke dalam birokrasi kolonial. Selepas kemerdekaan, mereka terus berkhidmat dalam pentadbiran awam. Pekerjaan ini menjamin gaji yang tinggi dan kehidupan mewah. Maka, tiada inisiatif untuk mencari kekayaan melalui jalan lain seperti penglibatan yang serius dalam perniagaan.

Dalam pada masa yang sama, orang Melayu berkecimpung dalam ekonomi secara kecil-kecilan seperti pertanian. Namun, mereka tidak memiliki modal yang besar dan jaringan pemasaran yang luas kerana ia dikuasai orang bukan Melayu khususnya Cina (Mohd Ali dan Jamaie 2005: 106). Ertinya, orang Melayu berada dalam keterasingan atau alienation akibat ketidakupayaan mereka untuk memiliki alat pengeluaran atau means of production sendiri. Orang Melayu juga gagal mengubah nasib melalui aktiviti ekonomi kecil-kecilan kerana faktor orang tengah dalam setiap aktiviti jual beli. Peranan orang tengah ini lazimnya dimainkan oleh orang Cina yang digambarkan sebagai penindas (Jomo 1988: 294). Mereka mengambil keuntungan atau nilai lebihan (surplus value) daripada golongan nelayan dan petani.

Kerajaan telah mengusahakan pembaikan ekonomi orang Melayu. Institusi yang bertanggungjawab untuk memajukan orang Melayu luar bandar telah ditubuhkan iaitu Lembaga Kemajuan Luar Bandar atau Rural Industrial Development Authority (RIDA) (Mohd Ali dan Jamaie 2005: 108). Ia kemudiannya dikenali sebagai Majlis Amanah Rakyat (MARA) pada tahun 1966 di bawah Akta Parlimen Seksyen 6 (1) dengan matlamat untuk melahirkan tenaga kerja terlatih, kemudahan kredit dan khidmat nasihat kepada peniaga Melayu (Jamaie 2002: 54). Tambahannya, Lembaga Kemajuan Tanah Persekutuan atau Federal Land Development Authority (FELDA) telah ditubuhkan pada 1956 untuk menyediakan peluang kepada orang Melayu untuk kegiatan penerokaan tanah pertanian berskala besar. Beberapa institusi ekonomi juga ditubuhkan sebagai tindak balas kepada Kongres Ekonomi Bumiputera Pertama (1965) dan Kedua (1968) seperti Urban Development Authority (UDA), Federal Agriculture Marketing Authority (FAMA) dan Bank Bumiputera.

Namun, ia tetap tidak berjaya mengubah sosioekonomi Melayu sebagaimana diharapkan (Mohd Ali dan Jamaie 2005: 108). Ketidakseimbangan ekonomi ini telah mengakibatkan prasangka dan tidak puas hati dalam kalangan etnik di Malaysia khususnya Melayu dan Cina. Hal ini akhirnya mencetuskan peristiwa 13 Mei 1969 (Jamaie 2003: 25).

4.3 Faktor Pilihan Raya Umum 1969

Faktor PRU 1969 menghangatkan lagi ketegangan hubungan etnik. Ia merupakan faktor peledak atau boom factor kepada ketegangan etnik yang membawa pergaduhan pada 13 Mei 1969. Pembubaran Dewan Rakyat dan Dewan Undangan Negeri (DUN) diumumkan pada 20 Mac 1969. Penamaan calon pula ditetapkan pada 5 April 1969 dan hari pengundian pada 10 Mei 1969. Maka, bahagian ini akan menghuraikan sentimen perkauman dalam kempen-kempen parti politik dan provokasi setelah keputusan pilihan raya diumumkan.

4.3.1 Kempen Pilihan Raya Umum 1969

Kempen pilihan raya pada PRU 1969 memperlihatkan isu-isu perkauman begitu hangat dimainkan oleh parti-parti politik seperti Perikatan, PAS, DAP, Gerakan dan Parti Buruh. Serangan dan tuduhan dalam kempen pilihan raya ini menghangatkan sentimen perkauman dalam kalangan masyarakat Malaysia seterusnya menyediakan suasana tegang dalam kalangan masyarakat berbilang etnik.

Parti Perikatan mendakwa PAS sebagai parti anti Cina. Namun, ia menjadi alasan sesetengah orang Melayu untuk menyokong PAS kerana sikap mereka sendiri sememangnya anti terhadap orang Cina. Maka, Perikatan telah mengubah strategi dengan menyatakan PAS sebagai parti yang komunis dan bakal menubuhkan pemerintahan komunis malahan mengupah agen komunis dari Thailand untuk berkempen di Kelantan. Selain itu, PAS didakwa bekerjasama dengan DAP, menerima tajaan daripada kerajaan Singapura dan berkolaborasi dengan Gerakan di Pulau Pinang dan Perak (Drummond dan Hawkins 1970: 325). Perikatan turut mendakwa DAP sebagai parti anti Melayu dan dikawal sepenuhnya oleh Singapura kerana ia diasaskan oleh Parti Tindakan Rakyat (PETIR) atau People Action Party (PAP) di negara tersebut.

Sementara itu, PAS memainkan isu kemiskinan di kawasan The Malay Heartland atau negeri majoriti orang Melayu seperti Terengganu, Kelantan, Pahang dan Kedah. PAS menyerang orang Cina, golongan kapitalis, Raja-raja Melayu dan kerajaan sebagai penyebab kemiskinan orang Melayu. Tambahannya, PAS menyeru pembentukan negara republik kerana kewujudan raja-raja hanya membazirkan wang negara (Vasil 1972: 28). PAS turut menuduh UMNO sebagai pro Cina dan menjual negara kepada orang Cina. Mereka telah menjalankan kempen secara halus iaitu menyalahgunakan gambar Encik Khir Johari iaitu Menteri Kabinet Perikatan berpakaian orang Cina Mandarin dengan tujuan menuduh beliau sebagai orang Cina (Tunku Abdul Rahman 2007: 24-25). Gaya kempen sebegini mengeksploitasi rasa takut dan pengabaian orang Melayu. Ia meningkatkan kecurigaan dan kecemburuan orang Melayu terhadap orang bukan Melayu (Drummond dan Hawkins 1970: 323-324).

Parti politik yang didominasi orang Cina iaitu DAP dan Gerakan memainkan isu hak sama rata di bawah konsep Malaysian Malaysia. Perspektif perlembagaan melihat perkara ini sebagai bertentangan dengan hak istimewa orang Melayu. Ia secara tidak langsung mewujudkan kecurigaan orang Melayu (Tunku Abdul Rahman 2007: 29). Manifesto daripada DAP menjanjikan pengiktirafan bahasa selain bahasa Melayu sebagai bahasa rasmi (Drummond dan Hawkins 1970: 324) dan menuntut agar bahasa Cina, Tamil dan Inggeris bebas digunakan dalam Parlimen dan DUN (Vasil 1972: 31). Tuntutan dalam manifesto ini bercanggah dengan Perkara 152 iaitu bahasa Melayu sebagai bahasa kebangsaan. Selain itu, manifesto DAP menyentuh hal pendidikan. Ia menjanjikan taraf yang sama antara sekolah kebangsaan dengan sekolah jenis kebangsaan iaitu Cina dan Tamil (Vasil 1972: 31) serta menuntut penubuhan Universiti Merdeka dengan bahasa Cina sebagai bahasa pengantar bagi menempatkan lepasan pendidikan vernakular Cina. Sesungguhnya, manifesto ini menyentuh sensitiviti bahasa yang menjadi identiti orang-orang Melayu dan ia jelas tidak sah di sisi perlembagaan.

Parti Buruh tidak menyertai Pilihan Raya Umum 1969 kerana ia memboikot pilihan raya dan menarik keluar wakil parti tersebut daripada Parlimen dan DUN. Namun, pelbagai usaha dijalankan oleh parti tersebut untuk menggagalkan pilihan raya. Tindakan tersebut menyalahi perlembagaan, meruntuhkan sistem demokrasi, mengakibatkan kacau-bilau dan kematian (Drummond dan Hawkins 1970: 325). Dua kematian melibatkan seorang pekerja UMNO, Encik Kassim Omar yang terbunuh dalam serangan pemuda Parti Buruh di Jelutong pada 24 April 1969 dan seorang pemuda Cina, Lim Soon Seng dalam kejadian kejar-mengejar dengan anggota polis pada 4 Mei 1969. Kematian pemuda Cina ini membuka peluang kepada Parti Buruh untuk menghuru-harakan keadaan. Perarakan mayat yang dirancang pada 10 Mei 1969 iaitu pada hari pengundian tidak diluluskan oleh polis dan dianjak pada 9 Mei 1969. Ia bertukar menjadi demonstrasi besar-besaran di Kuala Lumpur apabila beribu-ribu orang turut serta. Perarakan diselang-selikan dengan pelbagai provokasi seperti penampalan risalah dan sepanduk yang mengandungi kata-kata ‘Rejim Tunku Abdul Rahman kejam’, ‘teruskan Revolusi hingga ke akhir’ dan ‘ Hancurkan imperialis Amerika dan British dan patung-patungnya- Lee’ (Tunku Abdul Rahman 2007: 37-53). Peristiwa ini telah menyediakan satu mood yang tegang dalam kalangan penduduk di Kuala Lumpur beberapa hari sebelum peristiwa 13 Mei 1969 terjadi.

4.3.2 Keputusan Pilihan Raya Umum 1969 dan Perarakan Kemenangan

Keputusan pilihan raya memperlihatkan parti Perikatan kehilangan majoriti dua pertiga di peringkat Parlimen, undi popular menurun daripada 58.5 peratus kepada 44.9 peratus manakala jumlah kerusi Parlimen menurun daripada 89 kerusi kepada 66 kerusi. Dua negeri iaitu Pulau Pinang dan Kelantan masing-masing jatuh kepada parti Gerakan dan PAS. Di negeri Perak dan Selangor pula, keadaan genting kerana penguasaan kerusi oleh Perikatan tidak kuat bagi membentuk kerajaan. Di negeri Selangor, lokasi di mana rusuhan ini terjadi, Perikatan memenangi 14 daripada 28 kerusi yang dipertandingkan. Selebihnya dimenangi oleh DAP sebanyak sembilan kerusi, Gerakan sebanyak empat kerusi dan Bebas satu kerusi.

Peningkatan pencapaian parti pembangkang telah disambut dengan perarakan kemenangan oleh parti DAP dan Gerakan pada 12 Mei 1969 dengan permit polis. Namun, keadaan penyokong yang tidak terkawal menyebabkan berlakunya perarakan haram yang memprovokasi orang Melayu terutamanya di kawasan Kampung Baharu yang didiami 30,000 orang Melayu. Pelbagai kata-kata provokasi telah direkodkan. Antaranya, ‘Melayu mati’, ‘Engkau Melayu bodoh, tidak berkuasa’ (Tunku Abdul Rahman 2007). ‘Malai si (Melayu mati), Kuala Lumpur sekarang Cina punya, Melayu balik kampung, halau semua polis’ (Abdul Rahman 2011: 87). ‘Kapal layar bocor!’, ‘Melayu sudah jatuh!’, ‘Melayu sekarang tak ada kuasa lagi!’, ‘Kuala Lumpur sekarang Cina punya!’, ‘Melayu boleh balik kampung!’ (Goh 1971: 21).

Jelasnya, kempen pilihan raya ini menimbulkan sentimen perkauman yang begitu kuat. Kemerosotan pencapaian dalam pilihan raya ini pula telah mengakibatkan orang-orang Melayu berasa risau dengan penguasaan politik mereka yang kian berkurangan. Selain itu, perarakan kemenangan dan provokasi daripada orang bukan Melayu telah memotivasikan mereka untuk mengadakan perarakan balas yang akhirnya mencetuskan peristiwa rusuhan etnik.

4.4 Faktor Kecemburuan Sosial

Kecemburuan sosial merupakan rasa iri hati, kurang percaya atau syak wasangka antara etnik. Perkara sebegini merupakan faktor yang berkembang secara evolusi atau senyap tetapi mempunyai impak yang mendalam terhadap kekeruhan hubungan etnik. Ia dapat dilihat daripada dua segi sama ada orang Melayu terhadap orang bukan Melayu atau orang bukan Melayu terhadap orang Melayu.

4.4.1 Orang Melayu terhadap Orang Bukan Melayu

Sejak tahun 1940-an, Rancangan Briggs cuba mengasingkan petempatan orang Cina daripada kegiatan komunis. Setinggan-setinggan Cina ditempatkan semula dengan pelbagai kemudahan di kampung baru orang Cina seperti hak milik tanah, tapak rumah, sekolah, klinik, bekalan air dan elektrik serta jaminan keselamatan. Walau bagaimanapun, petempatan orang Melayu ditinggalkan dalam keadaan daif. Akhbar Warta Negara bertarikh 22 November 1952 melaporkan bahawa petempatan orang Melayu berada dalam keadaaan lampu usang, perigi buruk dan jalan berlumpur. Majlis Bandaran Kuala Lumpur hanya menyediakan satu paip air untuk dikongsi penduduk tiga kampung Melayu. Paip tersebut terletak 0.8 kilometer dari kampung ditambah keadaan sekitar yang kotor kerana lembu dibenarkan untuk dipelihara bersebelahan kawasan kampung. Jelasnya, pengasingan orang Cina ke kawasan kampung baru telah membezakan taraf hidup dan keselesaan antara Melayu dan Cina (Shaw 1976: 128). Orang Melayu mempersoalkan belanjawan untuk penempatan semula setinggan Cina. Bagi mereka, ia sepatutnya digunakan untuk memperbaik keadaan petempatan orang Melayu sebagaimana kemudahan di kampung baru orang Cina. Hal ini kerana mereka sanggup berhadapan dengan komunis demi memelihara keselamatan negara tetapi tidak diendahkan oleh pihak kerajaan (Ho 2004: 133).

Orang Melayu turut mencemburui manfaat proses urbanisasi dan modenisasi yang diperolehi orang bukan Melayu. Menurut Wan Abdul Kadir (1992), urbanisasi dan modenisasi ialah fenomena yang dibentuk berasaskan kepada kemunculan bandar-bandar baharu yang dianggap moden dan banyak membawa perubahan kepada kehidupan orang ramai. Tambah Wan Abdul Kadir (1992) lagi, kegiatan ekonomi di bandar-bandar melibatkan unsur kapitalis. Maka, peniaga di bandar merupakan pemilik modal dan kukuh ekonominya. Ia membantu orang bukan Melayu untuk mempunyai sosioekonomi dan taraf hidup yang lebih baik berbanding Melayu di luar bandar. Maka, hal ini telah menyebabkan orang Melayu terus ketinggalan berbanding orang bukan Melayu dalam hal ekonomi, pendidikan, kesihatan dan gaya hidup moden yang ditawarkan oleh proses urbanisasi dan modenisasi. Hasilnya, perbezaan ini telah menimbulkan rasa pengabaian dalam kalangan orang Melayu itu sendiri.

4.4.2 Orang Bukan Melayu terhadap Orang Melayu

Orang bukan Melayu mencemburui aspek-aspek identiti orang Melayu yang lebih mendapat jaminan dan keistimewaan seperti soal bahasa dan pendidikan. Sebagaimana menurut Shibutani dan Kwan, setiap etnik itu cuba untuk memelihara identiti kumpulannya. Pelbagai usaha untuk memartabatkan bahasa Melayu direncanakan seperti penggunaan di Parlimen, DUN, mahkamah, sekolah kebangsaan dan urusan rasmi sepenuhnya 10 tahun selepas merdeka (Comber 1983: 62). Tekanan ke arah penggunaan bahasa Melayu ini wujud daripada Dewan Bahasa dan Pustaka (DBP), golongan Melayu ultra atau ultra Malay dan nasionalis bahasa (Abdul Rahman 2011: 46). Maka, langkah perundangan diambil dengan penggubalan Akta Bahasa Kebangsaan 1967 dan kempen ‘Bahasa Jiwa Bangsa’ pada poster, kain rentang dan papan tanda jalan (Comber 1983: 62). Usaha ini telah menimbulkan kerisauan dalam kalangan orang bukan Melayu termasuk pemimpin MCA berkenaan masa depan identiti etnik Cina iaitu bahasa ibunda mereka yang kian tenggelam (Abdul Rahman 2011: 46).

Selain itu, wujud usaha untuk menubuhkan sistem pendidikan sepenuhnya dalam bahasa Melayu. Kelewatan pelaksanaan dasar ini telah menyebabkan anggota Persatuan Guru-guru Melayu Persekutuan kecewa dengan sikap kerajaan. Sebahagian anggota persatuan tersebut yang merupakan ahli UMNO bertindak keluar parti. Rentetan itu, orang Cina menegaskan dasar ini tidak adil terhadap semua kaum kerana ia membahayakan sistem pendidikan vernakular mereka (Abdul Rahman 2011: 47). Usul penubuhan Universiti Merdeka juga tidak berjaya dilaksanakan kerana ia bercanggah dengan Perkara 152 iaitu bahasa Melayu sebagai bahasa kebangsaan. Maka, Tunku Abdul Rahman College telah ditubuhkan pada bulan April 1969 sebagai ganti. Orang Cina menganggap isu ini sebagai sabotaj orang Melayu (Vasil 1972:32).

5.1 ANALISIS PERISTIWA 13 MEI 1969

Konflik 13 Mei 1969 ini berlaku mengikut garisan etnik berbanding garisan kelas dalam ekonomi. Hal ini selaras dengan pendapat Leo Kuper (1974, 1977) dipetik dalam Mansor et al. (1966) bahawa apabila sesuatu konflik berlaku dalam masyarakat majmuk maka ia akan berlaku mengikut garisan etnik berbanding kelas. Dalam konteks Malaysia, ia berlaku mengikut garisan etnik kerana faham ekonomi masyarakat Malaysia dan kerapuhan hubungan etnik itu sendiri.

Bahagian ini akan menyelidiki dengan lebih mendalam ketiga-tiga faktor pencetus yang telah dihuraikan dalam bahagian sebelum ini. Pertama, faktor PRU 1969 dan faktor kecemburuan sosial penuh dengan sentimen perkauman antara orang Melayu dan orang Cina. Bibit-bibit perkauman ini tidak terjadi ketika selepas Merdeka sahaja bahkan telah dibentuk sejak sebelum merdeka lagi. Kedua, ketidakseimbangan ekonomi yang berlaku harus diselidiki dengan menjadikan perspektif kepimpinan Tunku Abdul Rahman sebagai panduan. Kepimpinan oleh Tunku Abdul Rahman ini melahirkan faham ekonomi mengikut garisan etnik dan faham bahawa ‘kuasa politik di tangan orang Melayu, kuasa ekonomi di tangan orang Cina’.

Oleh itu, analisis ini akan dibahagikan kepada dua bahagian iaitu analisis sejarah sebelum Merdeka dan analisis kepimpinan Tunku Abdul Rahman. Pengalaman sejarah hubungan etnik ini telah menyediakan hubungan rapuh antara etnik di Malaysia manakala kepimpinan Tunku Abdul Rahman telah membentuk kerisauan orang Melayu terhadap kuasa ekonomi mereka. Kerisauan orang Melayu bertambah setelah PRU 1969 apabila kuasa politik turut mengalami kemerosotan. Ketika ketiga-tiga faktor pencetus saling mempengaruhi maka mudahlah untuk peristiwa 13 Mei 1969 ini berlaku mengikut garisan etnik.

5.1.1 Pengeruhan Hubungan Etnik: Perspektif Sejarah Sebelum Merdeka

Persoalan-persoalan sejarah sebelum Merdeka tidak diselesaikan secara tuntas oleh kepimpinan negara melalui usaha-usaha dalam Community Liaison Committee (CLC) atau Jawatankuasa Hubungan Kaum. Begitu juga dengan permuafakatan dalam Perikatan oleh UMNO, MCA dan MIC hanya meredakan seketika ketegangan hubungan etnik. Hal ini dinyatakan,

“…Kerjasama antara ketiga-tiga buah parti perkauman UMNO, MCA dan MIC secara dasarnya tidak mencerminkan bahawa unsur perkauman dapat dikikis dan hubungan antara kaum yang baik wujud. Unsur perkauman masih mewarnai senario politik pada masa itu dan selepasnya...”

(Ho 2004: 155)

Kecemburuan sosial dan sentimen perkauman dalam PRU 1969 sememangnya mempunyai kaitan rapat dengan pembentukan hubungan etnik pada era sebelum Merdeka. Masyarakat majmuk di negara ini melalui pelbagai pemerintahan dan dasar-dasar yang mengurangkan integrasi etnik dan menimbulkan kekeruhan hubungan. Pengalaman sejarah ini menyediakan hubungan etnik yang rapuh ketika peristiwa 13 Mei 1969. Hubungan sebab dan akibat dalam pembentukan hubungan etnik pada sebelum dan selepas Merdeka ini begitu jelas pengaruhnya.

Pada zaman kolonial British, dasar-dasar kolonial British bersikap pro Melayu berbanding Cina kerana mewujudkan hak istimewa orang Melayu seperti pemeliharaan kedudukan Raja-raja Melayu dan yang diperintah (Comber 1983: 11). Dasar pecah dan perintah juga mengurangkan integrasi antara etnik di Tanah Melayu. Semasa kemelesetan ekonomi dunia tahun 1930-an, jurang ekonomi antara orang Melayu dan orang Cina begitu jelas. Maka, orang Melayu sedar bahawa dasar British sebenarnya mengancam kehidupan mereka sendiri (Abdul Rahman 2011: 7).

Selain itu, pendudukan Jepun mengeruhkan hubungan antara orang Melayu dan orang Cina kerana layanan baik mereka kepada orang Melayu dan India sahaja. Orang Cina dilayan dengan kasar kerana sentimen orang Jepun terhadap sokongan orang Cina kepada tanah besar China semasa peristiwa pencerobohan Jepun ke atas China pada tahun 1937. Orang Cina telah lari ke pinggir hutan dan terpengaruh dengan komunis. Mereka menyertai Malayan People Anti Japanese Army (MPAJA). Orang Melayu pula menyertai pasukan polis di bawah kelolaan Jepun untuk menentang MPAJA. Maka. wujud situasi orang Melayu dalam pasukan polis menentang orang Cina dalam MPAJA (Ho 2004: 129-130).

Setelah pengunduran Jepun, berlaku kekosongan dalam pemerintahan negara. Pihak Parti Komunis Malaya (PKM) yang menaja MPAJA telah memerintah selama 14 hari dengan menimbulkan huru-hara. Senjata-senjata yang dibekalkan oleh British kepada penentang Jepun tidak dipulangkan. Hal ini menimbulkan perjuangan bersenjata. Orang Cina dalam PKM dan MPAJA telah membalas dendam terhadap orang Melayu yang bekerjasama dengan Jepun untuk menentang mereka. Banyak pertelingkahan etnik berlaku di Negeri Sembilan dan Johor pada Ogos-November 1945, di Perak dan Pahang awal 1946. Anggarannya, 690 orang terbunuh dan banyak kemusnahan harta benda (Ho 2004: 129-130).

Pemerintahan semula Inggeris telah menyaksikan pembentukan gagasan Malayan Union yang bertujuan menyatukan pentadbiran di Negeri-negeri Melayu Bersekutu (NNMB), Negeri-negeri Melayu Tidak Bersekutu (NNMTB) dan Negeri-negeri Selat (NNS) di bawah bentuk negara kesatuan atau unitari. Ia menjanjkan hak sama rata antara semua etnik. Namun, wujud penentangan oleh orang Melayu yang risau akan hak-hak mereka dihakis oleh orang bukan Melayu. Ia menimbulkan syak wasangka antara orang Melayu dan orang bukan Melayu. Orang bukan Melayu berasa tidak puas hati dengan pembatalan Malayan Union kerana jumlah asal orang Cina dan India yang layak untuk mendapat kewarganegaraan ialah 83 peratus dan 75 peratus masing-masing telah berkurangan kepada 28.3 peratus (Ho 2004: 130-141).

Zaman Darurat (1948-1960) turut menyaksikan pertembungan antara etnik Melayu dan Cina. Kebanyakan anggota polis, askar dan pengawal kampung terdiri daripada orang Melayu manakala 90 peratus komunis merupakan orang Cina. Penentangan terhadap komunis oleh pasukan keselamatan meningkatkan lagi kecurigaan antara etnik. Tambahannya, penempatan semula orang Cina ke kampung baru telah menambahkan kecemburuan orang Melayu kerana kelebihan kemudahan di kampung baru dan segregasi petempatan mengurangkan komunikasi antara etnik.

5.1.2 Kepimpinan Tunku Abdul Rahman dan Dasar Liberalisme Ekonomi

Kepimpinan Tunku Abdul Rahman pasca Merdeka telah tidak menangani soal-soal kemiskinan dan kemelaratan hidup orang-orang Melayu. Dalam erti kata lain, beliau tidak menjadi arkitek ekonomi Malaysia kerana disibukkan dengan pelbagai peranan lain seperti memperkuat dominasi UMNO dalam politik permuafakatan, membanteras ancaman komunis dan menyelesaikan konfrontasi Indonesia-Malaysia dan pemisahan Singapura daripada Persekutuan Malaysia. Maka, beliau telah mengamalkan liberalisme dalam ekonomi. Amalan ekonomi kapitalisme ini telah menguntungkan orang Cina yang mempunyai modal besar dalam perniagaan manakala orang Melayu dibiarkan miskin tanpa sebarang dasar afirmatif.

Menurut Yusof Harun (1971), Tunku Abdul Rahman memahami keadaan ekonomi Melayu selepas merdeka. Namun, beliau sengaja membiarkannya atas alasan sikap orang Melayu. Orang Melayu dikatakan malas maka kerana itu mereka miskin. Menurut Yusof Harun (1971) lagi, sikap liberal Tunku Abdul Rahman ini sesuai dengan pendapat klasik George Leith dalam penulisannya ‘A Short Account of the Settlement, Produce and Commerce of Prince of Wales Island’ yang menganggap orang Cina sebagai ramai lagi berguna manakala orang Melayu bangsa yang malas, dengki dan khianat. Sikap kepimpinan sebegini telah menyebabkan orang Melayu terus ketinggalan dalam ekonomi sehingga menimbulkan faham ekonomi bahawa orang Melayu ialah orang yang miskin manakala orang Cina ialah orang yang kaya. Ketika itu, muncul segolongan penentang dalam UMNO yang digelar golongan muda atau pelampau. Individu-individu tersebut seperti Dr. Mahathir (Jomo 1988; Yusof 1991), Aziz Ishak (Yusof 1991) dan Musa Hitam (Jomo 1988). Ada di antara mereka ini telah dipecat daripada UMNO kerana terlalu lantang memperjuangkan perubahan dasar Tunku Abdul Rahman yang tidak menyebelahi kepentingan orang Melayu.

Satu lagi faham dalam negara Malaysia yang diterapkan oleh Tunku Abdul Rahman ialah faham berkenaan pembahagian kuasa ‘kuasa politik di tangan orang Melayu, kuasa ekonomi di tangan orang Cina’. Beliau mengharapkan penguasaan politik oleh orang Melayu akan menjadikan orang Melayu menguasai segala-galanya. Namun, akibat daripada dasar liberalisme oleh Tunku dalam ekonomi, orang Melayu menjadi risau dan cemburu terhadap pencapaian ekonomi orang Cina yang jauh lebih maju. Kerisauan berkenaan nasib orang Melayu dalam ekonomi ini bertambah teruk hasil keputusan PRU 1969 kerana ia menyaksikan kemerosotan kuasa politik orang Melayu. Kekecewaan dalam hal ekonomi ditambah dengan kekecewaan dalam hal politik. Pada masa itu, bukan hanya kuasa ekonomi tiada dalam tangan orang Melayu malah kuasa politik kian terhakis. Maka, kepimpinan Tunku Abdul Rahman telah menyediakan satu state of mind yang risau, kecewa, meluap-luap bagi orang Melayu pada peristiwa 13 Mei 1969.

6.1 RUMUSAN

Esei ini telah membincangkan peristiwa 13 Mei 1969 yang merupakan implementasi kegagalan hubungan etnik di Malaysia. Latar belakang masyarakat majmuk iaitu Melayu, Cina dan India selaras dengan andaian Teori Masyarakat Majmuk oleh J.S Furnivall yang menyatakan etnik-etnik ini terpisah oleh faktor-faktor agama, bahasa, budaya dan fungsi ekonomi tetapi hidup dalam satu sistem politik yang sama. Setiap etnik juga berusaha untuk mempertahankan kumpulannya sendiri selaras andaian Shibutani dan Kwan yang menyatakan setiap etnik cuba untuk memelihara kumpulannya sendiri. Faktor-faktor pencetus iaitu ketidakseimbangan ekonomi, PRU 1969 dan kecemburuan sosial pula terbukti membibitkan pelbagai sentimen yang menjejaskan hubungan etnik. Analisis peristiwa 13 Mei 1969 pula membuktikan bahawa pengalaman sejarah dan kepimpinan Tunku Abdul Rahman telah menyediakan realiti hubungan etnik yang rapuh,faham ekonomi dan faham pembahagian kuasa yang tidak tepat tetapi telah menjadi persepsi yang marabahaya kepada perpaduan etnik di Malaysia. Tuntasnya, pengalaman masyarakat majmuk sebelum merdeka membentuk kerapuhan hubungan etnik ketika 13 Mei 1969. Pada era pasca Merdeka, wujud pelbagai kecemburuan sosial sehingga membentuk faktor senyap dalam mengeruhkan hubungan etnik tetapi ia telah mengimpak dengan berkesan. Struktur sistem politik turut gagal menguruskan kehendak daripada etnik Melayu dan etnik bukan Melayu. Peringkat pembuatan dasar atau legislatif dan pelaksanaan dasar atau eksekutif iaitu Tunku Abdul Rahman sendiri gagal melaksanakan dasar-dasar yang mampu menyetarakan kuasa ekonomi dan kuasa politik antara orang Melayu dan orang Cina. PRU 1969 pula dihangatkan dengan kempen berbaur perkauman daripada pelbagai parti yang setiap satunya didominasi satu etnik sahaja. Selain itu, provokasi daripada orang bukan Melayu dalam perarakan kemenangan telah menimbulkan pertembungan emosi yang sedang risau, marah, kecewa dan cemburu dengan emosi yang sedang angkuh, sombong dan megah. Maka, terjadilah peristiwa 13 Mei 1969 yang merupakan implementasi daripada kegagalan hubungan etnik. Pengajarannya, hubungan etnik di Malaysia harus lahir daripada hati bukan daripada kata-kata sahaja. Maka, alat sosialisasi dalam sesebuah masyarakat harus berjaya mendidik bermula daripada keluarga, sekolah, rakan-rakan, parti politik dan kerajaan sendiri. Hanya dengan itu, hubungan etnik yang kukuh akan dapat dicapai.

RUJUKAN

Abdul Rahman Ibrahim. 2011. 13 Mei 1969 di Kuala Lumpur. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa & Pustaka.

Comber, L. 1983. 13 May 1969: a historical survey of Sino-Malay relations. Singapura: Graham Brash.

Drummond, S. & Hawkins, D. 1970. The Malaysia Elections of 1969: an analysis of the campaign and results. Journal of Asian Survey. 10(4): 320-335.

Goh, Cheng Teik. 1971. The May Thirteenth incident and democracy in Malaysia. Kuala Lumpur: Oxford University Press.

Ho, Hui Ling. 2004. Darurat, 1948-1960 keadaan sosial di Tanah Melayu. Kuala Lumpur: Penerbit Universiti Malaya.

Jamaie Hamil. 2003. Kepimpinan politik: pola kepimpinan politik UMNO. Akademika. 62: 17-39.

Jomo, K.S. 1988. Pembangunan ekonomi dan kelas sosial di Semenanjung Malaysia. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.

Khoo, Kay Kim. 1971. Latar belakang sejarah masharakat India dan China di Tanah Melayu. Jebat. 1: 14-23.

Kua, Kia Soong. 2008. 13 Mei: dokumen-dokumen deklasifikasi tentang rusuhan 1969 di Malaysia. Petaling Jaya: Suaram Komunikasi.

Mansor Mohd Noor, Abdul Rahman Abdul Aziz & Mohamad Ainuddin Iskandar Lee. 2006. Hubungan etnik di Malaysia. Kuala Lumpur: Pearson.

Mohd Ali Kamaruddin & Jamaie Hamil. 2005. Budaya politik: perspektif kepimpinan politik Melayu daripada tradisi ke kontemporari. Dlm. Maizatul Haizan Mahbob & Mohd Zain Musa. Tinjauan baru politik Malaysia. hlm. 96-124. Bangi: Penerbit UKM.

Mohd Ali Kamaruddin. 2006. Sejarah penubuhan Universiti Kebangsaan Malaysia. Ulang cetak. Bangi: Penerbit UKM.

Shaw, W. 1976. Tun Razak: his life and times. Kuala Lumpur: Longman Malaysia.

Syed Husin Ali. 2008. The Malays their problems and future. Petaling Jaya: Kuala Lumpur.

Tunku Abdul Rahman. 2007. 13 Mei 1969: sebelum dan selepas. Kuala Lumpur: Utusan Publications & Distributors.

Vasil, R.K. 1972. The Malaysian General Election of 1969. Kuala Lumpur: Oxford University Press.

Wan Abdul Kadir Yusoff. 1992. Urbanisasi dan modenisasi budaya Melayu. Kuala Lumpur: Akademi Pengajian Melayu.

Yusof Harun. 1991. Tunku- idealisme dalam kenangan. Pulau Pinang: Yayasan Bumiputra Pulau Pinang.